Կռնակս Կ՚ուզեն Տեսնել

Մեր ծնողներուն համար միայն երկու արհեստներ կային աշխարհի երեսին՝ կօշկակարութիւն եւ դերձակութիւն։ Դպրոցական ամավերջի հանդէսները չաւարտած՝ արդէն տեղ մը կարգադրուած կ՚ըլլար մեզի համար։

Ես չար տղայ մը չեմ եղած, նոյնիսկ անճարակ կոչուելու աստիճան խելօք եղած եմ. վկայ՝ իմ վարքի բոլոր նիշերս, ահա 85 մը, ուրիշ մը 90, ահա վերջինը՝ 95։ Սակայն հակառակ այս աստիճան բարութեանս, հակառակ 90-ին եւ 95-ին՝ ես չեմ կրցած ապրիլ վարպետներու հետ։ Ահա ամառը կը մօտենայ ու իմ սիրտս կը ճմլուի ու կը հալի։ Կը Վերյիշեմ անցեալ ամառը ու կը սարսափիմ… հինգ վարպետ փոխել երկուքուկէս ամսուան ընթացքին, ի՞նչ գլխու ցաւ։ Հինգ վարպետներս շարուած են աչքիս առջեւ. ափերով կը ծածկեմ դէմքս ու կ՚աղաչեմ. «Ցրուեցէ՛ք, Աստուծոյ սիրոյն, ցրուեցէ՛ք, ի՞նչ կ՚ուզէք ինձմէ»։ Չորս վարպետներս դանդաղօրէն կ՚անհետանան, իսկ առաջինը, ամենէն կարճը եւ ամենէն կլորը, վոլիպոլը, կը թռչի ահա ու փա՛թ կը զարնուի դէմքիս։ Կը սթափիմ։

Օ՜հ, այս վարպետը։

Վախվխելով դուռը կը հրեմ ու ներս կը մտնեմ։ Ժանգոտած թիթեղներէ շինուած խոշոր, խորանարդ սնտուկ մըն է ներսը՝ երկու մեթր երկար, իւրաքանչիւր ուղղութեամբ։ Պատերէն մէկուն վրայ, թիթեղի մը բացակայութիւնը, լուսամուտ մը ստեղծած է։ Պատերը ծածկուած են, այլազան չափի, գունաւոր նկարներով. պատւոյ տեղը տրուած է կիսամերկ դերասանուհիներուն։ Ցած սեղանի մը շուրջ, նստած են չորս հոգի։ Սա մէկը վարպետը ըլլալու է. կլոր, կլոր, ճիշդ մեր դպրոցի վոլիպոլի գնդակին պէս։ Գլխուն վրայի առատ մազերը պատերազմ են հռչակեր իրարու դէմ։։ Հաստ դերձան մը կ՚արգիլէ անոնց խուժումը դէմքին վրայ։ Ճակտին վրայ քրտինքի գիծ մը կը փայլի՝ պատուհանէն թափանցող լոյսին տակ։ Աչքերը այնքան խորն են ինկեր, որ անկարելի է անոնց գոյնը որոշել։ Քիթը, հակառակ իր վար ծռած գլխուն, կը յամառի վեր ցցուիլ։ Բերանը բաց է շարունակ, իսկ կզակ եւ վիզ չունի։ Կլոր գլուխ մը վերջապէս, որ, եթէ մարմնոյն վրայ հաստատուած չըլլար, անկասկած գնդակ կարծելով պիտի փորձուէի խաղալ հետը։ Վարպետին դէմը նստած է վտիտ, մեղրամոմէ տղայ մը, որ, հակառակ ինձմէ աւելի բարձրահասակ երեւելուն՝ հազիւ երեսունըհինգ քիլօ կը կշռէ։ Վարպետին աջ կողմը նստած է երիտասարդ մը, որ կարծես ժանգոտած թիթեղներէ է շինուած։ Վարպետին ձախ կողմը, նստած է իր մէկ մանրանկարը՝ փոքրիկ վոլիպոլի գնդակ մը. սա, անկասկած, վարպետին եղբայրն է։

Մէջտեղի սեղանը, հազիւ կէս մեթր բարձր, ծանրաբեռնուած է, ամէն տեսակ, ինծի ծանօթ ու անծանօթ փոքրիկ գործիքներով։ Սեղանին մէջտեղը կայ քարիւղի լամբ մը, մրոտած ապակիով, որուն վրայ, կեդրոնէն ծածկուած, հաստ թուղթ մը անցուցած են՝ հաւանաբար, աչքերը լոյսէն պաշտպանելու համար։ Լամբին չորս բոլորտիքը, իրարու վրայ նետուած են մուրճեր, աքցաններ, հերիւններ, սարտինի տուփերուն մէջ այլազան չափի եւ ձեւի գամեր, ծուռ, կլոր ասեղներ, խոզի մազեր, դերձաններ եւ ուրիշ անծանօթ գործիքներ։ Իւրաքանչիւր գործաւոր ծռած է կօշիկի մը վրայ ու կ՚աշխատի։

Կը մօտենամ վարպետին եւ մեղմ ձայնով կ՚ըսեմ.

— Բարի լո՛յս, վարպետ։

— Բարի կէսօ՛ր,— կը պատասխանէ վարպետը, «կէսօր» բառը շեշտելով։

Էհ, յետո՞յ. վարպետը լուռ կը շարունակէ գործը։

— Ըըը՜… վարպետ, ես Սարգիս աղային տղան եմ։

— Լա՛ւ։

Կրկին լռութիւն։ Բայց եղբայր, այս ի՞նչ ըսել է։ Զիս մարդու տե՞ղ չի դներ, թէ ազդեցութիւն ձգել է նպատակը։ Եթէ այս վերջինն է՝ մենք շա՜տ ուսուցիչներ տեսած ենք։

— Վարպետ, հայրս քեզի հետ խօսած է, զիս հոս ղրկեց, որպէսզի քովդ աշխատիմ։

Փառք Աստուծոյ, վարպետը գլուխը կը բարձրացնէ։

— Հոս դպրո՞ց կարծեցիր. «բարի լոյս» այստեղ՝ արեւը չծագած կ՚ըսեն, հասկցա՞ր։

— Հասկցա՛յ։

— Լա՛ւ, սա երկաթը ջուրը ձգէ՛։

Կը նայիմ ցոյց տրուած երկաթին, արդուկի մը փրթած յատակին կը նմանի։ Բայց երկաթը ինչո՞ւ ջուրը ձգելու եմ, ի՞նչ բանի համար, չեմ հասկնար։

— Վարպետ, երկաթը ինչո՞ւ ջուրը ձգեմ։

— Որպէսզի թրջի։

Կը մտածեմ. բայց ինչո՞ւ ջուրը ձգել երկաթը, երբ դուրս հանես զայն, մի քանի վայրկեանէն, կրկին պիտի չորնայ։

— Վարպե՛տ, բայց երկաթը։

— Օհօ՜, չափը անցուցիր, ես քեզի կ՚ըսեմ, որ ջուրը ձգես։

Կ՚առնեմ երկաթը ու կը ձգեմ ջուրին մէջ։ Անմիջապէս գլուխները կը բարձրանան եւ անվերջանալի քրքիջ մը կը սկսի։ Կը դիտեն զիս, կը դիտեն զիրար, գլուխնին կ՚օրօրեն ու կը խնդան հա՛, հա՛, հա՛, հի՛, հի՛, հի՛, իսկ փոքրիկ վոլիպոլը՝ քի՛, քի՛, քի՛։

Ի՞նչ կայ, ինչո՞ւ կը խնդան։ Կը դիտեմ զիրենք ապշած։ Իրենք ապշած դէմքիս նայելով աւելի ու աւելի բարձրաձայն կը խնդան։

— Հոս նայէ՛,— կ՚ըսէ վարպետը վերջապէս,— դո՛ւն հաւու չափ խելք չունիս, արդէն երեսէդ յայտնի է. դուն կօշկակարութիւն չես կրնար սորվիլ։ Կօշկակարութիւնը խաղալիք չէ՛, խելք կ՚ուզէ, խե՜լք։ Հայտէ՛, նստէ Մանուկին քով ու ձեռքը դիտէ՛։

Մանուկը փոքրիկ վոլիպոլն է, կը նայիմ քովը, սակայն փոխանակ ձեռքը դիտելու, ակնարկս կը լարեմ գլխուն։ Ի՜նչ աղուոր գլուխ, իրիկունը եթէ կարենար ու ինծի տար այդ գլուխը, տանէի, փոքր եղբօրս տայի, որչա՜փ կ՚ուրախանար։

— Ո՞ւր կը դիտես, ծօ՛, ապո՛ւշ, ձեռքին նայէ՛,— վարպետն է բարկացողը։

Փոքրիկ վոլիպոլէն կը սորվիմ այդ օր, որ երկաթը ջուրը չեն ձգեր, ատիկա կօշկակարութեան մէջ իմաստութեան չափանիշն է։ Նոյնիսկ, եթէ վարպետը ծեծէ աշկերտը, այս վերջինը, պէտք չէ երկաթը ջուրը ձգէ։

Շնորհակալ եմ, փոքրիկ վոլիպոլ։

Ուշիմ աշակերտի նման- կարծես ես չէի երկաթը ջուրին մէջ ձգողը- շուտով կը սորվիմ մանուկին գործը։ Վարպետին կաղապարէն քաշած ու գետին նետած ծուռ գամերը պէտք է հաւաքեմ, շտկեմ սալին վրայ ու վերադարձնեմ սարտինի տուփերուն։ Մինչեւ հոս, Մանուկին մասը, շատ հեշտ է։ Երեկոյեան կը սկսի փորձանքը։ Կօշկակարութիւն սորվիլը կատակ չէ։ Երկու քարիւղի թիթեղ առած, որոնց բերանները բաց են եւ տախտակէ բռնատեղիներ ունին, պէտք է երթամ քէմփի հասարակութեան պատկանող ջուրի շտեմարանը, կնիկներուն հետ պոչ բռնեմ ու ջուր հասցնեմ վարպետիս տունը։ Երբեմն, թիթեղներուն շարքը յիսուն մեթրէն աւելի երկայն կ՚ըլլայ, եւ յաճախ կը պատահի, որ կին մը փորձէ ուրիշին կարգը խլել. անմիջապէս թիթեղներու պատերազմը կը սկսի։ Բոլոր կիներն ալ անիրաւուած կը զգան եւ թիթեղները առաջ կը հրեն։ Շարքը կը խանգարուի, թիթեղներուն խլացուցիչ աղմուկը եւ կիներուն ականջ ծակող ճիչերը երկինք կը հասնին. կռիւը ծայր կու տայ։ Շտեմարանին ծորակը կը գոցուի՝ մինչեւ որ հանդարտութիւնը վերահաստատուի։ Երբեմն ստիպուած կ՚ըլլամ ժամ մը սպասել՝ լեցնել տալու համար երկու թիթեղներս։ Ու մեր վարպետը օրական վեց թիթեղ ջուրի իրաւունք ունի։

Ասկէ ետք կը սկսի դժուար աշխատանքս։ Պէտք է վարպետիս հաւերը իրենց տանիքը նետեմ։ Խելօք հաւեր կան, որ, արեւամարէն ետք, ինքնաբերաբար, կը թռչին եւ իրենց տեղերը կը գրաւեն տանիքներուն վրայ։ Իմ չար բախտէս, մէկ հատ իսկ կրթուած հաւ չունի վարպետս։ Պէտք է տասնըհինգ հաւերը — քէմփի այլեւայլ անկիւնները կեր փնտռելով զբաղած — մէկ-մէկ բռնեմ, բերեմ ու տանիք նետեմ։ Յաճախ, անկուշտ հաւերը կը մերժեն տանիք ելլել, օդին մէջ կիսաշրջան մը կ՚ընեն, ու հազիւ ոտքերնին հողին դպած, դեւերու պէս փախչին։ Երբեմն լալու փափաք կ՚ունենամ։ Երկար վազվռտուքէ ետք՝ կը յաջողիմ անոպայ աքլոր մը բռնել, կը բերեմ, որ տանիք նետեմ, եւ ահա, կը տեսնեմ տանիքը պարապ. նախապէս տանիք նետած հաւերը՝ փախած են։ Եկո՛ւր, եւ նոր վազք մը սկսէ։ Մութը կոխելէն ետք՝ ուժասպառ, մեր տունը կը հասնիմ՝ հաւերու զզուելի հոտը քթիս։

Յաջորդ օրը, անպատճառ, աշխատանքի կը սկսիմ՝ յանդիմանութեամբ մը։

— Ծօ՛, քու երեսէդ ամբողջ գիշերը չկրցանք քնանալ։

— Ինչո՞ւ,— կը հարցնեմ շուարած,— ես ի՞նչ ըրի։

— Չես գիտեր ինչ ըրիր. Մարտիրոս աղային աքլորը մեր հաւերուն հետ տանիք նետած էիր։ Թիթեղներուն ձայնը վայրկեան մը չդադրեցաւ։ Եթէ անգամ մըն ալ կրկնես այդ սխալը՝ քեզ տանիք կը հանեմ եւ այդ փորձանք աքլորը վար բերել կու տամ. հասկցա՞ր։

— Ես Մարտիրոս աղային աքլորը ձեր տանիքը չնետեցի,— կ՚աշխատիմ արդարացնել ինքզինքս,— այդ աքլորը, երբ տեսնէ ձեր գիրուկ, կարմիր հաւը տանիքին վրայ, կը թռչի ու անոր կողքին կը տեղաւորուի։ Ես ի՞նչ կրնամ ընել։

— Տէ՛, տէ՛, շատ մի խօսիր, ես այդ աքլորը չեմ ուզեր հաւերուս մէջ։ Հայտէ՛, մանուկին քով նստէ եւ ձեռքը դիտէ։

Երկու շաբաթ ետք՝ պաշտօնի բարձրացում կ՚ունենամ եւ կը սկսիմ դերձանի ծայրը բանալ։ Սանկ, երկու դերձաններուն ծայրերը զատ-զատ բարակցնելու է՝ ակռաներուդ օժանդակութեամբ, ապա, բարակ ծայրերը միացնելու է իրարու ծունկիդ վրայ, ու այսպէս, ափովդ, արագօրէն, պէտք է հրես վար, դերձանները իրարու կը փաթթուին ու ծայրը շինուած է արդէն։ Բայց ձեր կարծածին չափ ալ դիւրին չէ լաւ ծայր մը շինելը։ Յաջողած ծայր մը պէտք է գաւազանի նման ցից կենայ՝ երբ ծայրը վեր բերես։ Վարպետը կը բացատրէ քանի մը անգամ ու թոյլ կու տայ, որ անձամբ բանամ ծայրերը, պայմանաւ, որ իրեն ցոյց տամ զանոնք։

Ատեն մը աշխատելէ ետք՝ կը յաջողիմ հատ մը շինել։

Ցոյց կու տամ վարպետին։

— Չէ՛, չէ եղած։

Երկրորդ ծայր մը կը բանամ, վստահ որ այս անգամ յաջողած եմ։

— Վարպետ, նայէ՛,— կ՚ըսեմ հպարտօրէն։

— Չէ՛, չէ եղած։

Երրորդ մը ցոյց կու տամ։

— Օհօ՜, այս պարզ բանը չկրցար սորվիլ։

Չորրորդ մը։

— Երկաթը ջուրը նետողէն ի՞նչ կարելի է սպասել։

Հինգերորդ, վեցերորդ։

— Ապո՛ւշ, տխմա՛ր։

Եօթներորդ, ութերորդ։

— Յիմա՛ր, այս դերձանին դրամ կու տանք, դրա՜մ։

Իններորդ, տասներորդ։

— Մե՜ղք որ հայրդ քեզ կը կերակրէ։

Տասնըմէկերորդ, տասներկրորդ։

— Ամօ՜թ այդ ուսուցիչներուդ, որ քեզի բան չեն կրցած սորվեցնել։

— Վարպետ, ի՞նչ կ՚ըլլաս, անգամ մըն ալ ցոյց տուր,— կ՚ըսեմ խեղճացած։

Տասնըչորրորդ, տասնըհինգերորդ։

— Չե՞ս ամչնար, այս ծայրի կը նմանի՞, լխկա՛ծ։

Տասնըվեցերորդ, տասնըեօթերորդ։

— Մեռա՛նք, եղբայր, համբերութիւնս հատնելու վրայ է։

Քսաներորդ։

Կ՚առնէ դերձանը, կը նայի, կատաղօրէն երեսիս կը նետէ ու կը պոռայ.

— Ծօ՛, մարդ եթէ էշ իսկ ըլլայ՝ ասկէ լաւը կրնայ շինել։

Իմ համբերութիւնս է, որ կը հատնի։

— Վարպե՛տ,— կ՚ըսեմ, կեղծ ժպիտ մը դէմքիս,— այս վերջին ծայրը քու շինածդ էր, որ քեզի ցոյց տուի։

— Իիի՜նչ…

Աշխարհի վերջն է։

Գլուխները վեր կը բարձրանան յանկարծ։ Վարպետին աչքերը լայն կը բացուին. այժմ կարող եմ անոնց գոյնը նշմարել, կարմիր են եւ արիւնոտ։ Սարսուռ մը կ՚անցնի վրայէս։ Վարպետս ոտքի կը կայնի ու կը գոռայ.

— Հայվա՜ն,— որուն կը յաջորդէ պատկերազարդ հայհոյանքներու անվերջանալի շարք մը։

Ես սարսափած ու ակնապիշ զինք կը դիտեմ։

— Հայտէ՛, շո՛ւտ, կռնակդ տեսնեմ։

Տակաւին անշարժ ու սառած, չեմ կրնար հեռացնել նայուածքս, իր արիւն եւ կրակ ժայթքող աչքերէն։

— Հայտէ՛, շո՛ւտ, կռնակդ տեսնեմ։

Ստիպուած ոտքի կ՚ելլեմ ու դանդաղօրէն կռնակս կը դարձնեմ իրեն։ Զօրաւոր քանի մը ապտակներ կը զգամ ծոծրակիս վրան ու կիցի կատաղի հարուած մը նստատեղիիս՝ զիս դուրս կը նետէ սենեակէն։