Առաջին Փողկապս

Երբ երիտասարդ հայրիկը մեռնի եւ անպաշտպան ձգէ այրի մը՝ չորս որբերով, ամէն ինչ կրնայ պատահիլ, ծիծաղելի եւ ողբալի։

Հայրիկը մեռաւ երբ տակաւին կը սիրէինք ու չէինք սիրեր զինք։ Կը սիրէինք՝ որովհետեւ մեզի շաքար կու տար, պատմութիւններ կը պատմէր։ Չէինք սիրեր՝ որովհետեւ յաճախ կը համբուրէր մեզ ու պեխերը շատ սուր էին եւ իւրաքանչիւր համբոյրէն ետք՝ մեր այտերը կը կսկծային։

Հայրիկը մեռաւ որովհետեւ թուրքերը կտրեցին անոր գլուխը։ Հայրիկին գլուխը կտրուելով մեր տունը մնաց առանց գլուխի։ Գաղթեցինք. երբեմն մենք քալեցինք, երբեմն թուրքին մտրակը քալել տուաւ, երբեմն ջուրի հեռաւորութիւնը շտապեցուց մեր քայլերը, երբեմն ամբոխէն քշուած քալեցինք, վերջապէս քալեցինք։ Թուրքը շատ նեղուեցաւ, գլուխը շարժեց՝ երբ տեսաւ թէ մենք չէինք մեռներ։ Այնքա՜ն հայ հայրիկներ մեռան ու այնքա՜ն հայ որբեր մնացին անպաշտպան, որ որբերը մոռցան իրենց հայրերը, մոռցան, թէ աւելի երջանիկ ապրելու իրաւունք ունէին ու սկսան խնդալ հարուստի զաւակներուն նման, ու երբեմն ալ, աւելի բարձրաձայն։ Անապատներու մէջ ծլած ծաղիկի նման, անսովոր բան մըն էր մեր ծիծաղը՝ աղեկէզ ողբերու մէջ։

Մայրիկը լացաւ աքսորի ճամբուն վրայ, լացաւ երբ Պէյրութ հասանք, լացաւ երբ քէմփի խրճիթը մտանք, լացաւ երբ քեռին եւ հօրեղբօր տղան Հարաւային Ամերիկա մեկնեցան, մենք խնդացինք. անոնց պեխերն ալ փուշերու պէս սուր էին, ու անկէ զատ, համբոյրէն ետք շաքար ալ չէին տար։

Ու օր մը մայրիկը խնդաց, մենք աւելի խնդացինք։ Քեռին դրամ էր ղրկած ու մեր լուսանկարը կ՚ուզէր։ Երբ արեւը ծագի օր մը, դիտես զայն ու խնդաս՝ երջանիկ ես։ Երբ խնդաս՝ արեւու ճառագայթները քէմփի խրճիթներուն մէջ կը խաղան։ Մենք մայրիկին ըսինք, թէ ամէն օր արեւու ճառագայթները կը թափանցէին մեր խրճիթէն ներս. մայրիկը առաջին անգամ կը տեսնէր զանոնք։ Ու երբ մայրիկը խնդայ՝ այդ փաստ մըն է, թէ տան մէջ ոեւէ մէկը, որեւէ ցաւ չունի։

Յաջորդ առաւօտ պիտի երթայինք լուսանկարուելու։ Ես, տասնըմէկ տարեկան պատանի, տան մեծ այրը, պէտք էր հայրիկին տեղը գրաւէի լուսանկարին մէջ, պէտք էր տան սիւնը ըլլայի։ Ինչպէ՞ս կրնայի հայրիկին նմանիլ։ Ես միայն տան մեծը չէի, խելացին ալ էի։ Թէեւ մայրիկը ինձմէ շատ աւելի խելացի էր, սակայն կ՚ուզէր, որ ես փայլէի իմ ուշիմութեամբս։ Բոլորն ալ սկսան զիս դիտել. իրենց տեղն ալ ստիպուած էի խորհիլ։ Ու յանկարծ, գիւտ մը ըրածի պէս, մայրիկը խնդացնելու համար, լրջութեամբ ըսի.

— Մայրի՛կ, սեւ պեխ մը կը փակցնեմ քթիս տակ ու կ՚ըլլամ հայրիկի նման։

Մայրիկը սկսաւ խնդալ, կարծես վրէժ կը լուծէր այնքա՜ն տարիներու լացէն։ Գրկեց զիս, համբուրեց, շոյեց մազերս եւ ըսաւ.

— Չէ՛, տղաս, պեխ փակցնելով չես կրնար հայրիկին նմանիլ։

Կրկին սկսանք խորհիլ։ Մայրիկը յաջողեցաւ այս անգամ։

— Աղուոր փողկապ մը կ՚առնենք, կապել կու տանք վիզդ ու այդպէս կը լուսանկարուինք։

Յաջորդ առտու գնեցինք փայլուն, գոյնզգոյն փողկապ մը։ Փողկապը գրպանս՝ փոքր քրոջս ձեռքէն բռնած՝ ճամբայ ելանք։ Փողկապը չէինք կրնար կապել. քէմփին մէջն ալ կապել գիտցող չկար, խորհեցանք, թէ լուսանկարիչը կրնար կապել։

Որբին սիրտը կը թփրտայ որեւէ անծանօթ տեղ մտած ատեն՝ հակառակ ժպտացող դէմքերուն, հակառակ բարեացակամ ընդունելութեան։ Թէեւ լուսանկարիչին ժպիտը անուշ էր, չէր նմաներ բժիշկի ժպիտին՝ կրկին ալ քոյրս ետ քայլ մը փորձեց, ձգեց ձեռքս ու մայրիկին քով վազեց։ Մայրիկը աներկիւղ խիզախութեամբ, առաջնորդեց մեզ դէպի լուսանկարիչը։ Պարոն լուսանկարիչը բարի մարդ մը երեւցաւ ինծի. թերեւս բարի էր ու բարի երեւցաւ, թերեւս ալ քրոջս երկիւղը ստեղծեց բարի տրամադրութիւնը անոր մէջ։ Ընդունեց մեզ հիւրասէր ժպիտով մը՝ թրջած պեխերուն ծայրի սուրճը չորցնելով։

— Էհ, տիկին, հրամմեցէ՛ք։

Մայրիկը չըսաւ պարզապէս, թէ լուսանկարուելու եկած էինք։ Որբերու մայրիկը կարճ, կտրուկ չի կրնար խօսիլ։ Խօսելէ աւելի՝ կը պատմէ։ Պատմութիւնը կ՚ըլլայ յաճախ ձանձրացուցիչ ու երբեմն ալ կ՚ըլլայ յուզիչ։ Պատմութիւնը երբ վերջացաւ՝ լուսանկարիչը տեղեակ էր, որ Ամերիկայէն, քեռին մեզի դրամ էր ղրկած ու մեր նկարը կ՚ուզէր, եւ թէ՝ մեծ որդին, պէտք էր հայրիկի պէս երեւէր, պէտք էր փողկապով լուսանկարուէր։

Լուսանկարիչին ժպիտը յիշեցուց բժիշկները։

— Ո՞ւր է փողկապը, ինչո՞ւ չէք կապած։

Մայրիկը բացատրեց, թէ առաջին անգամն էր, որ մեր տունը փողկապ կը մտնէր, եւ թէ՝ քէմփին մէջ, փողկապ կապել գիտցող չկար։

— Տո՛ւր նայիմ փողկապը,— ըսաւ լուսանկարիչը դժգոհ արտայայտութեամբ։

Ես չէի դողար, ձեռքս էր, որ դողալով հանեց փողկապը ու տուաւ լուսանկարիչին։ Միասին գացինք հայելիին առջեւ։ Մարդը, մեծ զգուշութեամբ, փողկապը անցուց վիզէս. կապեց, քակեց, կապեց, քակեց, կրկին կապեց ու կրկին քակեց։

— Ինչո՞ւ կը քրտնիս,— ըսաւ։

Չէի գիտեր, թէ կը քրտնէի։ Բայց որբ մը, երբ զգայ դէմքին վրայ, օտարի մը շնչառութիւնը, պեխեր ունեցող օտարի մը՝ չի՞ քրտնիր։ Լուսանկարիչը անգամ մըն ալ կապեց փողկապը, կրկին քակեց։ Դէմքը քրտինքով ծածկուած էր։ Ձգեց զիս ու մօտեցաւ մօրս։

— Քոյրի՛կ,— ըսաւ խեղճ ձայնով,— ես, հազիւ թէ իմ վզիս կրնամ կապել փողկապը։

Հիմա կը տրամաբանեմ, թէ անոնք ալ որբ արհեստաւորներ էին՝ հեռու փողկապի մը շքեղութենէն։

Հաւանաբար մարդը չէր գիտեր, թէ որբերը որչափ շուտ կը յուսահատին։ Քիչ մնաց պիտի սկսէի լալ։ Ինչպէ՞ս ես հայրիկին պիտի նմանէի առանց փողկապի։

— Քոյրի՛կ, առանց փողկապի լուսանկարուիլ՝ չ՚ըլլա՞ր։

Մայրս տրտմութեամբ դիտեց մարդուն դէմքը։ Ինչպէ՞ս հասկցնել փողկապին անհրաժեշտութիւնը։ Այս փոքրիկները երկար ատեն շաքար չեն կերած, որովհետեւ դրամ չեն ունեցած, իսկ երբ մի քանի ղրուշ ղրկած է քեռին՝ կրկին շաքար չեն կերած ու այդ դրամով փողկապ մը գնած են, որպէսզի տունը սիւն մը ունենայ։ Բոլորս մէկ ըսինք.

— Չ՚ըլլա՛ր։

Փոքր քրոջս ձայնը ամենէն բարձրն էր «չ՚ըլլար»ներուն մէջ։ Սկսանք խորհիլ։ Ի՜նչ լաւ բան է խելացի մայրիկ ունենալը։

— Պարո՛ն,— ըսաւ մայրիկը,— նախ ձեր վզին կապեցէք տղուս փողկապը, ապա թուլցուցէք հանգոյցը, եւ առանց քակելու հանեցէք ու տղուս վիզը անցուցէք։

Ծաղկող ժպիտներու համար նեղ եկաւ սենեակը։ Ժպիտը որչա՜փ ցցուն է որբին դէմքին վրայ։ Լուսանկարիչը շտապով գնաց հայելիին դիմաց, կապեց փողկապը ու վերադարձաւ մեր մօտ։ Սկսաւ զգուշութեամբ գլխէն դուրս հանել զայն. զգո՜յշ, շա՜տ զգոյշ։ Լուսանկարիչին գլուխը խոշոր էր ու քիթը… ա՜խ այդ քիթը… փողկապին հանգոյցը երբ հասաւ քթին՝ «փըթ» ըրաւ ու քակուեցաւ. կրկին կապեց վզին, կրկին քթին վրայ «փըթ» ըրաւ ու քակուեցաւ։

— Չ՚ըլլա՜ր, չ՚ըլլա՜ր, չ՚ըլլա՜ր,— յուզումով բացագանչեց լուսանկարիչը։

Փոքրիկ քոյրս սկսաւ հեկեկալ. յուսահատութիւնը պատեց մեզ։ Ես ատելութեամբ կը դիտէի այդ հսկայ գլուխը. մտքէս ուրիշ բան չէր անցներ, բայց միայն, փողկապը կապելէ ետք, կտրել այդ գլուխը, եւ կամ առնուազն կտրել այդ վիթխարի քիթը, իրաւ, ի՞նչ բանի պէտք է այդ հսկայ քիթը, երբ փոքր քոյրս ալ, իր մննիկ քիթով, կրնայ շնչել։ Կրկին մայրիկն էր, որ յարմար լուծում մը գտաւ։

— Պարոն,— ըսաւ,— կրկին կապեցէք փողկապը, ետեւի կողմէն մկրատով կը կտրենք, կ՚անցնենք տղուս վիզը ու գնդասեղով կ՚ամրացնենք։

— Ապրի՛ս,— ըսաւ լուսանկարիչը խանդավառ,— հազա՜ր ապրիս, ես ալ տասնըհինգ դահեկան պակաս կ՚առնեմ ձեզմէ, որպէսզի նոր փողկապ մը գնէք այդ դրամով։

Յաջողութեան ատեն մարդիկ որչա՜փ բարի կ՚ըլլան ու համակրելի։ Եթէ այդ րոպէին մարդը մեզ համբուրէր՝ պեխերէն պիտի չգանգատէինք։ Մարդը համբուրեց մեզ ու հաւատացէ՛ք, պեխերը փետուրի մը հպումին թովչութիւնը ունէին։

Ժպտումերես դուրս ելանք լուսանկարչատունէն։

Ու հիմա, երբ թուղթին կը յանձնեմ այս յուշը՝ կը ժպտիմ, որովհետեւ սեղանիս վրայ ունիմ պատմութեանս հերոսը՝ առաջին փողկապս… երկու կտոր։ Չկարծէք, թէ իբրեւ յիշատակ պահած էի զանոնք. հայերը, փողկապ մը, քսան տարի պահելու չափ երջանիկ մարդիկ չեն։ Մայրս, չեմ գիտեր երբ, փոքր լաթի կտորներով շինած էր անկիւնի բարձեր ու ան անցեալ օր քակած էր զանոնք, ու այդ լաթի կտորներուն մէջէն դուրս ելաւ այս պատմութեան հերոսը։

Ու այս պատմութեան հերոսը զիս լացուց… խնդացնելով։