Նապաստակները

Ողորմութիւն չէին տար անցորդները մեզի, պարզապէս, որովհետեւ չէինք խնդրեր։ Փողոցի մուրացիկները կօշիկ ունէին՝ մենք բոկոտն էինք, անոնց տոպրակները հացով լեցուն կ՚ըլլային՝ մեր ստամոքսները դատարկ էին, անոնք ձեռք կ՚երկարէին մեզի եւ մենք մեր ունեցածէն բաժին կը հանէինք անոնց։ Քէմփի փողոցներուն մէջ մեր ծիծաղը կ՚արձագանգէր ու մեր մեծերը, արցունքոտ աչքերով կը դիտէին ցեխերուն մէջ նետուած նորաբողբոջ սերունդը ու գլուխ կ՚օրօրէին։

Մենք կրակի մէջ ծնած էինք ու լսած իսկ չէինք ծննդեան տարեդարձի մասին, իսկ մեր ծնողները, այնչափ դժգոհ էին իրենց ծնած ըլլալուն, որ այդ մասին խորհիլ իսկ չէին կրնար։

Յուլիսի տաք երեկոյ մը, մայրիկը գործէն վերադարձաւ՝ գաղտնապահ ժպիտ մը դէմքին։ Նորութիւն մը կար։ Մեծ եղբայրս, քոյրս, հօրեղբօրս աղջիկն ու տղան, քեռիիս աղջիկն ու տղան եւ ես շրջապատեցինք մայրիկը։ Այս բոլոր որբերուն միակ նեցուկն էր մայրս։

— Ի՞նչ կայ, մայրիկ, ի՞նչ կայ,— սկսանք հարցուփորձել,— ինչո՞ւ կը ժպտիս։

Առանց պատճառի, եօթը որբերու մայր մը չէր ժպտեր։

— Խելօք նստեցէք որ ըսեմ,— վերջապէս խօսեցաւ մայրիկը։

Աշխարհի որեւէ անկիւնը, եօթը անօթի փոքրիկներ, երբեք այնքան խելօք չէին նստած, որքան որ մենք քով քովի շարուեցանք փսիաթին վրայ։ Մայրիկը բացաւ լաթէ կարուած իր ձեռքի պայուսակը ու մեզի մէկական, փայլուն ու գունաւոր թուղթերու մէջ փաթթուած, կլոր շոքոլաներ բաժնեց։

— Կերէք,— ըսաւ ժպտերես։

Բացինք թուղթերը, շոքոլաները դրինք մեր ափերուն մէջ ու սկսանք իրարու շոքոլաները դիտել։ Մայրիկը գոհունակ սրտով մեզ կը դիտէր։ Սկսանք կամաց-կամաց լզել շոքոլաները՝ հաճոյքը երկարաձգելու համար։ Ո՞ր յիմարը, մէկ պատառով վերջ կու տար այդ անուշութեան։ Անխօս կ՚ըմբոշխնէինք։ Քոյրս մօտեցաւ մայրիկին, երկարեց շոքոլան ու ըսաւ.

— Մայրիկ, քիչ մըն ալ դուն լզէ շոքոլան։

Մայրիկին ժպիտը անհետացաւ։

— Ո՛չ, աղջիկս,— ըսաւ տրտմօրէն,— շնորհակալ եմ. ես իմ բաժինս առատօրէն առած եմ այս կեանքէն։

Լուռ դիտեց մեզ, ու ապա սկսաւ խօսիլ։

— Զաւակներս, զիս մտիկ ըրէք եւ ուշադրութեամբ։ Աստուած՝ Իր բարութեամբը, երջանիկ ստեղծած է մարդը. մարդիկն են, որ զիրար դժբախտացուցած են։ Իւրաքանչիւր հայ իրաւունք ունի լալու, սակայն, տեւական լացը ի վնաս լացողին է։ Դուք հայր ու մայր չունիք, ես ձեր մայրն եմ, բայց ես տկար եմ ու կարողութիւններս սահմանափակ, ձեր պարտականութիւնն է երջանիկ կեանք մը ապահովել։ Ձեր սերունդն ալ շատ պիտի տառապի. պիտի հարուածեն, պիտի ծաղրեն, պիտի հալածեն ձեզ, բայց աշխարհ ձեր մեծնալը դիտելով, պիտի դատէ մեր ազգը։ Դո՛ւք ապագայ սերունդներուն ճամբան պիտի հարթէք՝ ցոյց տալով աշխարհին, թէ հայը չ՚ընկճուիր, ճակատաբաց է ու ինքնաբաւ։ Ես, այսօր, փորձ մը կ՚ընեմ ձեր արցունքները նուազեցնելու։ Շարունակեցէ՛ք ձեր ճամբան, միշտ նկատի ունեցէք, որ բախտաւոր էք այսպիսի ազգի մը զաւակները եղած ըլլալնուդ համար։ Առաքինութիւններով լեցուն ժողովուրդ մըն ենք, արժանաւոր զաւակները եղէք մեր ազգին։ Այսօր մեր ամենէն փոքրին՝ Յակոբին ծննդեան իններորդ տարեդարձն է։ Այս առաջին տարեդարձն է որ կը տօնենք։ Այս առթիւ ես ձեզի նուէր մըն եմ բերած… զոյգ մը անպաշտպան, որբ ճագարներ։ Անոնց կեանքը ձեր խնամքէն կախուած է, պիտի դիտեմ, թէ ի՛նչպէս հոգ պիտի տանիք ձեզմէ աւելի տկարներուն։

Մայրիկը ձեռքը մխրճեց պայուսակին մէջ ու դուրս հանեց երկու մանր, բամպակի կտորներ ու դրաւ փսիաթին վրայ։ Մենք շրջապատեցինք եւ սկսանք ուշի ուշով դիտել զանոնք։ Ճագարները նախ անշարժ մնացին ու ապա քիթ քթի տուած սկսան զիրար հոտոտել։ Ձիւնի չափ ճերմակ էին՝ թափանցիկ ականջներով եւ կրակի պէս կարմիր աչքերով։

— Մայրի՛կ, ասոնք նապաստակ չե՞ն,— հարցուց քեռիիս աղջիկը։

— Ո՛չ,— պատասխանեց մայրիկը,— նապաստակները աւելի խոշոր ու մեծականջ կ՚ըլլան։ Այս երկրին մէջ զանազանութիւն չեն դներ, բոլորն ալ կը կոչեն «նապաստակ», հոգ չէ, դուք ալ նապաստակ ըսէք։

Զգուշութեամբ, ձեռքս երկարեցի նապաստակի մը կռնակին, որպէսզի բռնեմ, սակայն ան «հօփ» ըրաւ ու ցատկեց։ Կրկին փորձեցի ու կրկին ձախողեցայ։

— Դժուար թէ յաջողիս,— ըսաւ մայրիկը,— Աստուած նապաստակներուն տուած է ամէն կողմ տեսնելու կարողութիւնը. տե՛ս, աչքերը մերինին պէս չեն, կլոր են ու քիչ մը դուրս ցցուած, այս պատճառաւ, անոնք կրնան տեսնել ամէն կողմ - վեր, վար, աջ, ձախ, նոյնիսկ ետ ու առաջ միեւնոյն ատեն։ Պէտք չէ կամաց-կամաց մօտենալ նապաստակին, այլ պէտք է պատրաստուիլ ու յանկարծ, արագ շարժումով մը բռնել ականջներէն։ Հիմա փորձէ՛։

Փորձեցի ու յաջողեցայ այս անգամ։ Ականջներէն կախուած վերցուցի ու սկսայ ուշադրութեամբ դիտել։

— Երկար ժամանակ ականջներէն կախուած մի՛ պահեր նապաստակը,— ըսաւ մայրիկը,— ցաւ կը զգայ, գիրկդ հանգիստ նստեցուր, եթէ տեղը սիրէ՝ հանդարտ կը կենայ։

Նապաստակը գիրկս առի. բոլորս ալ կարգով սկսանք շոյել մուշտակը։ Միւս նապաստակը սկսաւ պզտիկ ոստումներ ընել ու շուրջը հոտոտել. հաւանաբար ընկերը կը փնտռէր։

— Կը տեսնէ՞ք,— ըսաւ մայրիկը,— առանձնութենէն չ՚ախորժիր։ Ուշադրութիւն ըրի՞ք, որ նապաստակը միշտ կը ցատկէ՝ փոխանակ մեզի պէս քալելու։ Նապաստակները, այսպէս ցատկելով, կրնան շուներու եւ ձիերու հետ մրցիլ եւ յաղթել անոնց։

Կարգով ձեռքէ ձեռք առինք նապաստակները, շոյեցինք ու համբուրեցինք։

— Այսօրուան համար կը բաւէ,— ըսաւ մայրիկը,— եւ քարիւղի սնտուկ մը մաքրած եւ պատրաստած եմ արդէն։ Զանոնք այս գիշեր մէջը դնենք ու վաղը, յարմար տեղ մը կը կարգադրէք։

Նապաստակները դրինք սնտուկին մէջ. քիթ քթի տուած՝ անկիւն մը կծկուեցան։ Ծածկեցինք սնտուկը տոպրակով մը ու սկսանք մեր առօրեայ գործերով զբաղիլ։

Գիշերը անկողինները կը փռէինք քով քովի, մեր ունեցած միակ սենեակին մէջ ու կը պառկէինք։ Լամբը մարեցինք ու պատրաստուեցանք քնանալու։ Հազիւ տասնըհինգ վայրկեան անցած էր, մայրիկը յանկարծ ցատկեց անկողնէն դուրս ու վազեց դէպի նապաստակները, ու լսեցինք ձայնը՝ «փի՛ստ, փի՛ստ»։ Մայրիկը վերցուց սնտուկը ու անկողնին քով բերաւ։

— Մայրի՛կ,— ըսաւ հօրեղբօրս աղջիկը,— ինչպէ՞ս լսեցիր կատուին գալը։

— Կատուին գալը չլսեցի, աղջիկս,— պատասխանեց մայրիկը,— նապաստակները, վտանգի պահուն, իրենց ետեւի ոտքերը գետին կը զարնեն ու ազդանշան կու տան. դուք ալ եթէ ուշադիր ըլլաք՝ կրնաք լսել անոնց հարուածներուն ձայնը։

Յաջորդ օր, մայրիկը գործի գնաց, իսկ մենք սկսանք խորհիլ, թէ ինչ կրնայինք ընել նապաստակներուն համար։ Երկու հոգի գացին գետեզերք եւ ահագին քանակութեամբ խոտ բերին։ Քեռիիս տղան ծով գնաց ու վերադարձաւ բեռ մը տախտակներով եւ թելերով։ Կէսօրէ ետք բոլորս ալ գործի լծուած էինք։ Մեր սենեակը գետնէն մէկուկէս մեթր բարձր էր՝ տախտակէ սիւներու վրայ հանգչած։ Սենեակին տակը փորեցինք, տախտակները մխրճեցինք հողին մէջ, բաւական խորը ու թելերով ամրացուցինք։ Երկու հին մաղերով պատուհաններ շինեցինք ու նապաստակներու տան տանիքն ալ ծածկեցինք հաստատուն վրանի կտորով մը, որ միեւնոյն ատեն, իբրեւ դուռ պիտի ծառայէր։ Քեռիիս տղան ճարպիկ էր. շատ շնորհալի եւ ընդարձակ բնակարանի մը վերածեց նապաստակներուն տունը, այնքան, որ մեզի նախանձելու որեւէ պատճառ չունէին։

Շատ կանոնաւոր կերպով հոգ կը տանէինք անոնց։ Երբեք չտեսան պակասը ջուրի, խոտի ու խնամքի։ Օրէ օր կը խոշորնային ու սկսած էին մեզ ճանչնալ։ Ուշադրութեամբ կը դիտէինք անոնց ամէն մէկ շարժումը։ Տարօրինակ ձեւեր ունէին կերակուր ուտելու։ Առջեւի ակռաներով արագ-արագ կը փրցնէին խոտերը եւ կուլ կու տային։ Մայրիկը բացատրեց, թէ նապաստակները իրենց կերակուրը չեն ծամեր, այլ կ՚աղան ու կուլ կու տան։

Ամիսները յաջորդեցին իրարու, նապաստակները խոշորցած էին, քառասունէն քառասունըհինգ սանթիմ հասակ ունէին։ Մանաւանդ մէկը՝ շատ աւելի գիրցած էր։ Օր մըն ալ տեսանք, որ նապաստակները չկային իրենց տան մէջ, մէկ անկիւնը ահագին հող դիզուած էր։ Մենք շուարած մնացինք։ Մայրիկը հասաւ օգնութեան։

— Իրար մի՛ անցնիք,— ըսաւ,— դուք իրենց սահման շինեցիր միայն, իրենք իրենց որջը կը շինեն։ Անոնք կը սիրեն գետնափոր տեղերը։ Օդը կը ցրտի ու անոնք ինքնապաշտպանութեան կը դիմեն։

Փետրուար ամսուն էր. քեռիիս աղջիկը շնչասպառ վազեց մայրիկին մօտ։

— Մայրի՛կ, մայրի՛կ,— ըսաւ,— գէր նապաստակը ինքզինք կը բզկտէ, կուրծքին վրայ մուշտակ չէ ձգած, ամբողջութեամբ կը փետտէ եւ չոր խոտերուն խառնած՝ ծակին մէջ կը տանի։

— Մի՛ մտահոգուիր, աղջիկս,— ըսաւ մայրիկը ժպտուն,— ան շատ լաւ գիտէ ինչ որ կ՚ընէ, ձեզի անակնկալ մը կը պատրաստէ։

Անցան օրեր ու օրեր. գէր նապաստակը գրեթէ ծակէն դուրս չէր ելլեր. հազիւ կը տեսնէինք զինք, կը վազէր ու կ՚աներեւութանար։

Գարնան առաջին օրերն էին, վար իջած էի կիրակնօրեայ դպրոց երթալու։ Արեւը զարկած էր մեր տան, եւ անուշ գաղջութիւն մը կար մթնոլորտին մէջ։ Մօտեցայ նապաստակներուն տան եւ սկսայ խենթի պէս պոռալ.

— Եկէ՛ք, եկէ՛ք, շո՛ւտ եկէք։

Բոլորն ալ վար վազեցին։ Գէր նապաստակին շուրջ զիրար կը հրմշտկէին եօթը փոքր ձագուկներ՝ ճերմակ ու կէտաւոր։ Մեր ուրախութիւնը սահման չունէր։ Մայրիկը գոհունակ ժպիտ մը դէմքին՝ մեր գլուխները կը շոյէր։

— Հիմա հասկցա՞ք, թէ ինչու մայր նապաստակը ինքզինք կը բզկտէր։ Դուք չէք գիտեր, թէ որքա՜ն յոգնած է մայր ճագարը այդ սիրասուն ձագուկները հասցնելու համար այս վիճակին։ Ճագարին ձագերը կը ծնին մերկ, աչքերնին ու ականջնին գոց։ Տասնըմէկ օրէն աչքերնին կը բացուին ու մէկ կամ երկու օր ետքն ալ ականջնին։ Երկու շաբաթ ետք կրնան դուրս ելլել ու դիտել շուրջերնին։

Կրկնապատկեցինք մեր հոգատարութիւնը։ Խոտը առատ էր եւ տեղերնին ընդարձակ։ Օրէ օր կը խոշորնային նապաստակները, ու, ափ ի բերան մնացինք, օր մըն ալ, երբ կրկին ութ նոր ձագեր տեսանք գէր նապաստակին շուրջ։ Ապշած զիրար կը դիտէինք, հազիւ երկուք ու կէս ամսու էին առաջին ծնածները։ Մայրիկը բացատրեց.

— Զաւակներս, նապաստակները շատ շուտ կ՚աճին։ Մայր նապաստակը մէկ ամիսէն ձագ կը բերէ եւ տարին չորս, հինգ, նոյնիսկ վեց անգամ նոր ձագեր կու տայ։ Երբ նապաստակ մը վեց ամսու ըլլայ՝ կրնայ մայր դառնալ։ Մօտ ատենէն, դուք նապաստակներու բազմութիւն մը պիտի կերակրէք։

Գիշեր մը սուր, երկար, սրտաճմլիկ կանչ մը արթնցուց մեզ.

— Շո՛ւտ, վար երթանք, լամբը վառեցէ՛ք, նապաստակներուն վտանգ մը պատահած է,— ըսաւ մայրիկը։

Շտապեցինք վար. նապաստակներուն տունը արեամբ ծածկուած էր։ Մաղէ պատուհաններէն մէկը պատռուած էր ու նապաստակներուն ծակին մուտքը արիւնաթաթախ ճերմակ կոյտով մը գոցուած։ Քեռիիս տղան թեւը երկարեց եւ վերցուց այդ կոյտը։ Հայր նապաստակն էր, որ օրհասական կռիւ մղած էր կատուին դէմ ու ինքզինք զոհած՝ իր ձագուկներուն պատսպարանին մուտքը պաշտպանելու համար։

Լացինք բոլորս ալ, չէինք հանդուրժեր նապաստակներուն որբ մնալուն։ Մայրիկն ալ լացաւ.

— Ձեր հայրերն ու մայրերն ալ, այսպէս, խաւարին մէջ բզկտուեցան,— ըսաւ։

Այդ եղաւ գազանային ազդանշանը։ Ամբողջ քէմփը իմացաւ դէպքը ու անկէ ետք, հակառակ մեր բոլոր ճիգերուն՝ արկածները անպակաս եղան։ Աշխարհը որբերուն դէմ պատերազմ հռչակած էր։ Քէմփի կատուները, առնէտներն ու ստահակները դաշնակցած՝ գիշերները մեր տան շուրջը կը դեգերէին։ Որքան գողցան, բզկտեցին, կերան մեր նապաստակները՝ այնքան աճեցան ու բազմացան անոնք։ Ամէն շաբաթ նոր ձագեր կու գային աշխարհ ու ամէն գիշեր նոր ողբերգութիւն մը կը պատահէր՝ նապաստակներու տան մէջ։ Մենք աչալուրջ կը հսկէինք, սակայն անկարող էինք առաջքը առնել աղէտին։

Հիմա յիսուն երկու նապաստակ ունէինք եւ տեւապէս կ՚աւելնային։ Մեր տան տակը, այլազան ուղղութիւններով, նկուղներ բացուած էին նապաստակներուն կողմէ։ Մենք կ՚ուրախանայինք ու կը տառապէինք միաժամանակ։ Քէմփի ժողովուրդը կը ծիծաղէր մեր վրայ ու այլազան սրամիտ խօսքերով կը զուարճանար։ «Էլմաս պաճի,— կ՚ըսէին,— մեր կատուները այլեւս մուկ չեն բռներ, նապաստակի միսը աւելի համեղ է կ՚երեւի», կամ, «Պիտի բռնենք այս քէմփի առնէտները եւ պիտի ուտենք, նապաստակի միսէ շինուած են անոնք, եւ կամ, «Մսավաճառները անգործ մնացին, խեղճերը խանութները սկսան գոցել»։ Մենք կը ջղայնանայինք, սակայն կը շարունակէինք մեր պայքարը աւելի յամառօրէն, աւելի յարատեւութեամբ։ Մայրիկը ուշադրութեամբ կը դիտէր մեր աննկուն աշխատանքը։ Մենք յաղթական էինք. նապաստակներուն թիւը կ՚աւելնար։

Մեծագոյն ողբերգութիւնը պատահեցաւ գիշեր մը։ Չարագործ ձեռքեր, դուրսէն, փորած էին ու հասած նապաստակներու նկուղներէն ամենէն խոշորին ու գողցած՝ մօտաւորապէս քառասուն նապաստակ։ Յաջորդ օր, սուգի մէջ էինք. լուռ ու անտրամադիր կը սպասէինք թէ ի՛նչ պիտի ըսէր մայրիկը։ Դուրսէն Փանոս էմիին ձայնը կը լսուէր. «Ո՛վ որ որբին իրաւունքը կ՚ուտէ՝ սեւերես թշուառական մըն է, ու արժանի՝ դժոխքի կրակին»։ Հիւանդ, աղքատ ու լուրջ մարդ մըն էր Փանոս էմմին։ «Որբերուն աշխատանքին առջեւ, քար դնողը,— կը շարունակէր Փանոս էմմին,— ազգին կը դաւաճանէ»։ «Տէ՛, ձայնդ քաշէ՛, պարապ մարդ», լսուեցաւ Թորոս աղայի սաստը։ Մայրիկը նայեցաւ մեզի ու հարցուց.

— Յուսահատա՞ծ էք։

— Ո՛չ,— պատասխանեցինք միաձայն։

— Լա՛ւ,— ըսաւ մայրիկը,— շատ ուրախ եմ, սակայն այսքանը կը բաւէ։ Յակո՛բ, առ նապաստակներէն մէկը, Պետրոս էմմիին խանութը տար, կշռէ՛ ու բեր։

Զատեցի գիրուկ նապաստակ մը ու տարի։ Երեք քիլօ եկաւ։

— Վաղը,— ըսաւ մայրիկը,— Յովհաննէսն ու Յակոբը կը տանին այս նապաստակները շուկայ ու կը ծախեն։ Չեմ գիտեր, թէ ինչ կ՚արժեն, բայս մսի գինով թող ծախուին։ Այդ դրամով ուրիշ աշխատանքի մը կը սկսինք։ Գիտեմ, թէ դժուար է այս բանը բոլորիդ համար ալ, բայց կը տեսնեմ, որ ջղային վիճակի մէջ էք եւ կը վախնամ, որ ձեզմէ մէկուն փորձանք մը կրնայ պատահիլ։ Գողը աշխարհի ամենէն վախկոտ մարդն է, անոր համար, շատ վտանգաւոր։

Մեծ ու փոքր երեսուներկու նապաստակ մնացած էին մեզի։

Յաջորդ օր, երկու խոշոր սնտուկներու մէջ լեցուցինք նապաստակները։ Ծանր սնտուկը, պարաններով ամրացուցին Յովհաննէսի կռնակին, իսկ թեթեւն ալ՝ իմ։ Ճամբայ ինկանք. եղբայրս աւելի ուսեալ՝ սկսաւ պոռալ. «Լաբէ՜ն, լաբէ՜ն, մանյըֆիք լաբէ՜ն», իսկ ես կը կանչէի. «Տաւշա՜ն, տաւշա՜ն, արնէ՜պ, քօյէ՜ս, քօյէ՜ս»։ Ծանր էին սնտուկները եւ հետաքրքրուողներ չկային։ Կէսօրուան մօտ՝ հասանք Պուրճի հրապարակը։ Ահագին բազմութիւն կար ու երկձի կառքեր շարուած էին քով քովի։ Յովհաննէս ձայնը բարձրացուց. «լաբէ՜ն, արնէ՜պ, լաբէ՜ն ժօլի»։ Վերջապէս, ֆրանսացի սպայ մը հետաքրքրուեցաւ եւ ուզեց տեսնել։ Սնտուկները վար առինք։ Յովհաննէս կամացուկ մը բացաւ սնտուկին ծածկոցը ու գիրուկ նապաստակ մը դուրս հանեց։ Երբ սպան կը քննէր նապաստակը, ուրիշ նապաստակ մը, գլուխը դուրս հանեց ու ցատկեց մայթին վրայ։ Աճապարանքիս մէջ, ուժգնօրէն զարնուեցայ սնտուկիս։ Սնտուկը շրջեցաւ, բացուեցաւ կափարիչը եւ բոլոր նապաստակները սկսան վազել։

— Յակո՛բ, Յակո՛բ, նապաստակնե՜րը,— պոռաց Յովհաննէս ու սկսաւ նապաստակները հետապնդել, մինչ իր սնտուկին նապաստակները մէկ առ մէկ խոյս կու տային։

Շուրջս դիտեցի, նապաստակները կը ցատկռտէին այլազան ուղղութիւններով։ Մարդիկ կը վազէին նապաստակներուն ետեւէն։ Պուրճի հրապարակին մէջ, աննախընթաց իրարանցում մը սկսաւ։ Քանի մը ձիեր խրտչեցան ու սկսան, առանց կառապանի, արշաւել։ Նապաստակները շուարած, շրջանակաձեւ կը դառնային հրապարակին վրայ։ Այդ իրարանցման մէջ հպարտ զգացի ինքզինքս անոնց ճարպիկութիւնը դիտելով. ոչ մէկը բռնուած էր։ Մարդիկ խանութներէն ներս ու դուրս կը խուժէին նապաստակի մը տիրանալու համար։ Խանութպան մը որսի հրացանով կը վազէր։ Երկու ինքնաշարժներ իրարու բախեցան, վարորդներու պոռչտուքը սկսաւ։ Հանրակառքեր կեցան, երիտասարդներ վար ցատկեցին ու սկսան հալածել նապաստակները։ Իւրաքանչիւր նապաստակի ետեւէն տասնեակ մը մարդիկ կը վազէին։ Մարդ մը յաջողեցաւ բռնել հատ մը ու անհետացաւ քովնտի փողոցի մը մէջ։ Նապաստակ մը մտաւ Ապու Աֆիֆին ճաշարանը. վազեցի ետեւէն. չձգեցին, որ ներս մտնեմ. «Ուլէ՛ ելլա՛ մըն հոն», ըսին։ Յաճախորդները սեղաններուն տակ կը նայէին ու երեք սպասաւորներ հոս-հոն կը վազէին։ Ետ դարձայ, տեսայ քանի մը ստահակներ, բացած էին Յովհաննէսին սնտուկը ու մէջը կը նայէին։ Վազեցի անոնց մօտ. «Մաֆի շի, մաֆի շի» ըսին ու փախան։ Յովհաննէս, ձեռնունայն, վերադարձաւ. քրտնած էր ու աչքերը արցունքով լեցուն։ Ֆրանսացի սպան՝ նապաստակը ձեռքը՝ քիչ մը անդին կայնած, կը դիտէր ապշահար։ Երբ տեսաւ պարապ սնտուկներուն քով կայնած, մօտեցաւ, նապաստակը տուաւ եղբօրս եւ արագ քայլերով հեռացաւ։ Եղբայրս նայեցաւ նապաստակին, նայեցաւ ինծի, շոյեց մուշտակը, դանդաղօրէն բարձրացուց, համբուրեց ու ծռեցաւ եւ քնքշութեամբ գետին ձգեց։ Նապաստակը, երկվայրկեան մը, դիտեց մեզ ու սկսաւ փախչիլ՝ խումբ մը հալածիչներ ետեւը ձգած։

Վերադարձանք տուն։ Բոլորն ալ անհամբեր մեզի կը սպասէին։ Եղբայրս խօսելու տրամադրութիւն չունէր։ Ես պատմեցի եղելութիւնը։ Մայրիկը, նախ ժպտեցաւ կարեկցութեամբ ու ապա սկսաւ խնդալ։ Գրկեց եղբայրս ու զիս եւ շարունակեց սրտաբուխօրէն խնդալ։ Խնդուքը աստիճանաբար բարձրացաւ ու համակեց մեզ։ Բոլորս ալ սկսանք խնդալ։ Քեռիիս տղան, կողերը բռնած, կը խնդար։

— Ամա՜ն, ա՜խ, ամա՜ն, մեռա՜յ,— կ՚ըսէր,— երեք տարի նապաստակ պահել ու համին իսկ չնայի՜լ, հա՛, հա՛, հա՛։

Երբ խնդուքներու ձայնը աստիճանաբար մեղմացաւ, մայրիկը, արցունքները չորցուց եւ ըսաւ.

— Այս է կեանքը. կորոստին վրայ խնդալ, Աստուծոյ օգնութիւնը հայցել եւ անդրդուելի վճռակամութեամբ ձգտիլ՝ աւելի փայլուն ապագայ մը կերտելու աշխատանքին։